Home arrow Status Aparte
De strijd om de Status Aparte

Met de dood van Shon A. Eman in 1967 ontstond er een machtsvacuum binnen de AVP. De jonge onderwijzer Gilberto F. (?Betico?) Croes die beginnend politicus binnen de AVP was probeerde het leiderschap van de door onenigheid sterk verzwakte partij over te nemen. Maar - wellicht omdat hij geen Eman was - kreeg hij de kans niet om dit te bereiken. Daarom richtte hij in 1971 zijn eigen partij op, de Movimiento Electoral di Pueblo (MEP).
Bij de Eilandsraadverkiezingen in 1971 behaalde de MEP meteen 7 van de 21 zetels, terwijl de AVP terugviel naar 3. De PPA veroverde voor het laatst de meerderheids-positie. De Statenverkiezingen van 1973 werden op Aruba beschouwd als een soort referendum, waarbij het volk zich zou uitspreken over de keus tussen de ?Federaci?n?-gedachte van de PPA en de ?Status Aparte?-gedachte van de MEP; deze laatste won met overmacht (48%) de Statenverkiezingen wat Aruba betreft en ging een coalitie aan met de Cura?aose NVP.

In de regeringsverklaring van het kabinet-Evertsz werd de nadruk gelegd op decentralisatie en staatkundige structuur; Hendrik Croes, broer van Betico, werd minister, belast met het Departement Staatkundige Structuur Eilanden. Als afgevaardigden van de Centrale Regering bezochten delegaties van de partij verschillende buurlanden zoals Venezuela, met het doel steun te krijgen voor de Status Aparte van Aruba. Het ministerie van Buitenlandse Zaken in Den Haag zag de bezoeken van deze MEP-delegaties aan het buitenland helemaal niet graag: Buitenlandse Zaken is volgens het Statuut immers een zaak van het Koninkrijk.

Premier Evertsz werd bij zijn collega Den Uyl op het matje geroepen en het resultaat was het einde van de coalitie: via een motie van wantrouwen werden de MEP-ministers gewipt en moesten zij hun portefeuilles ter beschikking stellen. De PPA, die meer voelde voor de gedachte van een Antilliaanse federatie, bood zich aan als nieuwe coalitiepartner.

Bij de eilandsraadverkiezingen in 1975 slaagde de MEP erin 13 van de 21 zetels te bemachtigen.

Nadat Nederland in januari 1976 weigerde te onderhandelen over een aparte plaats in van Aruba binnen het Koninkrijk, dreigde Betico Croes de onafhankelijkheid eenzijdig uit te roepen per maart 1981. En om het nationalistische bewustzijn te sterken werden de Arubaanse vlag en het Arubaanse volkslied als symbolen van een eigen identiteit van het volk ingehuldigd tijdens een manifestatie op 18 maart 1976.

Om zijn dreigement van afscheiding kracht bij te zetten organiseerde Betico Croes op 25 maart 1977 een referendum waarin Aruba zich kon uitspreken over de staatkundige toekomst. De keus was tussen onafhankelijkheid of de Antilliaanse federatie. Dat de Status Aparte op zich niet als optie in het referendum voorkwam, was omdat Aruba op basis van haar zelfbeschikkingsrecht alleen naar onafhankelijkheid kon streven. Het verkrijgen van de Status Aparte viel daar niet onder, dat zou binnen het Koninkrijk afgedwongen moeten worden.

De PPA en de AVP boycotten het referendum dat door hen als pure partijpolitiek werd beschouwd. Maar er kwam een verrassende uitslag: 82% van de deelnemers koos voor onafhankelijkheid. Dit kwam er op neer dat van de stemgerechtigden ruim de helft (57%) achter de MEP-plannen bleek te staan.

In juli 1977 werden er Statenverkiezingen gehouden voor de Staten der Nederlandse Antillen.Voor Aruba kwamen er twee partijen in de Staten: de MEP met 5 zetels en de PPA met 3; de AVP bereikte een absoluut dieptepunt met minder dan 4% van de stemmen.

Betico Croes liet meteen na de verkiezingen weten dat de MEP zeker in het nieuwe kabinet moest worden opgenomen, ten koste van de PPA en dat de komende regeringsperiode dan benut zou moeten worden om de dialoog met Nederland over de Status Aparte van Aruba aan te gaan.

Op Cura?ao was de DP met bijna 40% van de stemmen de grote winnaar van de verkiezingen. Na de verkiezingen werd er geen informateur aangewezen maar werd direct overgegaan tot de formatie van een nieuw kabinet. DP-leider Rozendal werd als grote winnaar daarmee belast maar het stond op voorhand vast dat dit een moeilijke zou worden, zeker door de claim van de MEP op regeringsverantwoordelijkheid. De DP had zich namelijk altijd al sterk afgezet tegen de MEP en haar streven naar Status Aparte. V??r de verlening van de formatie-opdracht had de MEP de Gouverneur een telegram gestuurd waarin gesteld werd dat Aruba ? en met name de MEP ? aan de beurt was een kabinetsformateur te leveren.

Het overslaan van de informatiefase was voor Betico Croes een reden voor scherpe protesten naar de Gouverneur en naar Nederland. Volgens Croes was het een duidelijke aanwijzing voor al bestaande afspraken. Op Aruba riep hij de vakbonden op tot actie als de PPA als enige Arubaanse partij in de Centrale Regering zitting zou nemen.

Op 12 juli ontving formateur Rozendal Betico Croes, waarbij Croes zei dat Aruba uiterlijk maart 1981 uit het Antilliaans staatsverband zou treden. Rozendal deelde de leider van de MEP daarop mee op die grond de MEP niet in een nieuw te formeren kabinet op te nemen. Op 15 juli liet Betico Croes dreigend weten dat er grote onrust zou ontstaan op Aruba wanneer de MEP buiten de regering gelaten zou worden.

Gedurende de hele maand juli werd door Betico Croes al aangekondigd dat er grote acties op stapel stonden als de MEP buiten de regering gehouden zou worden; allereerst  begon Betico Croes met het oproepen van zijn eilandgenoten tot het plegen van burgerlijke en ambtelijke ongehoorzaamheid tegen het Centrale Gezag, de Antilliaanse regering wel te verstaan! Landsambtenaren zouden opdrachten uit Cura?ao moeten negeren terwijl burgers zich zouden moeten onthouden van enig contact met Cura?ao, zoals deelname aan Antilliaanse sportevenementen. Producten uit Cura?ao zouden geboycot worden. En uiteindelijk zou een algemene staking Aruba plat moeten leggen, daarbij inbegrepen de voorziening van water en electriciteit. Dit alles als protest tegen de uitsluiting van gelegitimeerde deelname aan de Centrale Regering, maar eigenlijk met als doel de heropleving van de strijd voor zelfbeschikkingsrecht van Aruba.
 
De plannen tot escalatie van de acties werden beraamd door de MEP, onder leiding van Betico Croes, in nauwe samenwerking met de grootste en fanatiekste vakbond van Aruba, de Independent Oil Workers Union of Aruba (IOWUA) onder leiding van Hyacintho Geerman. Andere vakbonden liepen mee,  maar de algemene vakbond Federashon di Trahadornan Arubano (FTA) hield zich op de vlakte en de lerarenvakbond Sindicato di Maestronan di Aruba (SIMAR) verzette zich heftig tegen de door politieke motieven ingegeven vakbondsacties.

Augustus 1977 werd de maand waarin de grote doorbraak in de strijd om de Status Aparte gerealiseerd werd. Op 2 augustus riep Betico Croes tijdens een demonstratie het volk op om offers te brengen. De rust en orde op het eiland zouden worden opgeschort, zo kondigde hij aan. Op 5 augustus werden er  ?s avonds schoten afgevuurd op de auto van de PPA-leider Guillermo Trinidad. Hij werd niet geraakt, maar het signaal was duidelijk afgegeven.


10 aug. 1977: demonstranten voor de politiewacht


Op 10 augustus werden twee vakbondsmensen gearresteerd, waaronder de voorzitter van de IOWUA, Hyacintho Geerman. Zij zouden opruiende pamfletten hebben verspreid. Betico Croes riep meteen zijn aanhangers op om op te trekken naar de politiepost, waar de twee werden vastgehouden. Er werd door de demonstranten ?Libertad! Libertad!? geschreeuwd. Toen er ook met stenen en flessen werd gegooid wist Betico Croes de menigte tot kalmte te manen. Later die avond trok de menigte onder leiding van Betico Croes verder naar de woningen van de Gezaghebber (die zij niet te zien kregen), van rechter Robbers (die Betico naar binnen nodigde om te praten) en van Officier van Justitie Arps (die op uitnodiging van Croes naar het Bestuurskantoor kwam voor overleg). Daarop trok de menigte verder naar het kantoor van de Amigoe di Aruba, waar later die nacht de ruiten werden ingegooid.


Betico Croes maant de menigte tot kalmte


De volgende dag legde een algemene staking Aruba plat: de stroom viel overal uit, de watervoorziening ook op sommige plaatsen, het vliegveld werd gesloten. De Centrale regering had inmiddels oproerpolitie naar Aruba gestuurd om de rust te handhaven; zij hadden zich voornamelijk rond de politiewacht verschanst, waar de sfeer ?s avonds grimmig werd. Er werd met flessen gegooid, de politie antwoorde met traangas en vuurde enkele waarschuwingsschoten af; een aanhanger van Betico Croes werd in het been geraakt en ook belandde er een kogel in de jeep van Croes. De oproerpolitie voerde verschillende charges uit, waarbij flink met de ?quincena? (lange wapenstok) werd geranseld.

11 aug. 1977: oproerpolitie en prikkeldraad rond de politiewachtoproerpolitie uit Cura?ao 

De volgende ochtend, 12 augustus, bleef de situatie gespannen. Met veel vertoon marcheerden de oproerpolitie door de straten van Oranjestad en winkels en kantoren bleven gesloten. Wel werd de luchthaven weer geopend en kwam het eiland uit de toestand van isolatie waarin het al enkel dagen verkeerde. De oproerpolitie voerde enkele razzia?s uit en doorzocht ook het ouderlijk huis van Betico Croes in Santa Cruz.

razzia in Santa Cruz 

Op donderdag 18 augustus kwam er een einde aan de algemene staking nadat de opgepakte vakbondsmensen waren vrijgelaten. De situatie op het eiland normaliseerde weer nadat de rechter de stakende IOWUA-leden bevolen had weer aan het werk te gaan. Op diezelfde dag kwam het bericht uit Den Haag dat premier Den Uyl bereid was te praten met een Arubaanse delegatie om hun wensen aan te horen.

Op vrijdag 19 augustus werd in de Arubaanse eilandsraad direct een delegatie samengesteld, bestaande uit politici en vertegenwoordigers vakbonden en de handel. Zij reisden in september ?77 af naar Nederland om de wensen van het Arubaanse volk naar voren te brengen.  

Sept. 77: premier Den Uy tegenover de Arubaanse delegatie

Tijdens de besprekingen met vertegenwoordigers van de Koninkrijksregering maakte Betico Croes als leider van de delegatie kenbaar dat het Arubaanse volk gebruik maakte van haar zelfbeschikkingsrecht en op grond daarvan wenste over te gaan tot de voorbereiding en de realisering van de onafhankelijkheid van Aruba.
Een onafhankelijkheid die volgens Croes door Cura?ao noch door Nederland tegen te houden was en desnoods met geweld gerealiseerd zou worden.
 
Waarschijnlijk omdat een gewapend conflict niet langer ondenkbaar was en Nederland zich geen nieuwe gebeurtenis in de trant van 30 mei 1969 kon permitteren, kreeg de Arubaanse september-delegatie van Nederland haar zin.  Nederland was eindelijk overstag.

Krantenbericht: Arubaanse delegatie heeft succes.

De Nederlandse minister voor Nederlands-Antilliaanse zaken, Van der Stee, was voorstander van een open overleg over alle mogelijkheden van een Statuutswijziging, waar bij de mogelijkheid, dat Aruba haar weg alleen moest gaan, niet uitgesloten werd.

Het gewijzigde Nederlandse standpunt gaf de aanzet tot de ondertekening van het Protocol van Willemstad (april 1978) waarin een akkoord bereikt werd over de instelling van een werkgroep met als taak het inventariseren en onderzoeken van mogelijke relaties tussen de Nederlandse Antillen, de eilanden van de Nederlandse Antillen en Nederland.

De Koninkrijkswerkgroep stond onder voorzitterschap van mr. Barend Biesheuvel.  Hoewel het leek dat men meteen flink aan de slag ging, stagneerde het werk van de Commissie Biesheuvel en liep de eerste Ronde Tafel Conferentie van februari 1981 op een mislukking uit.  

In maart 1981 vond er een nieuwe Koninkrijkstop plaats en toen gaf Nederland haar pogingen om Aruba en de andere vijf eilanden bij elkaar te houden, definitief op. Een nieuwe commissie onder voorzitterschap van Biesheuvel (de Commissie van Zeven) moest de gevolgen van de onafhankelijkheid van Aruba voor de samenstellende delen van het Koninkrijk in kaart brengen. Maar het eindrapport van de commissie (november 1982) weerspiegelde opnieuw het gebrek aan overeenstemming tussen de leden op tal van punten. De regering van minister-president Ruud Lubbers was er echter op uit te komen tot definitieve afspraken tijdens de Ronde Tafel Conferentie van maart 1983. De onderhandelingen verliepen moeizaam, vooral waar het de samenwerking tussen de eilanden in de overgangsfase betrof. Toen er gedreigd werd dat staatkundige hervormingen voorlopig van de baan zouden zijn en dat Aruba haar huidige positie in de Antilliaanse constellatie zou houden indien een akkoord niet zou worden bereikt, vond men elkaar uiteindelijk toch wel.

Betico Croes spreekt de Tweede Kamer toe 

Besloten werd dat Aruba de onafhankelijkheid van Nederland per 1 januari 1996 zou verkrijgen met een overgangsfase van tien jaar ingaande 1 januari 1986, waarin het eiland als land ? los van de Antillen ? binnen het Koninkrijk der Nederlanden zou functioneren (?Status Aparte?). Betico aanvaarde de voorwaarde van onafhankelijkheid na 10 jaar Status Aparte omdat daarmee het belangrijkste voor Aruba was gerealiseerd en hij ? met het oog op de voor de deur staande verkiezingen ? niet met lege handen kon terugkeren.

Betico Croes in Den Haag 

Bij de laatste eilandsraadsverkiezingen v??r het ingaan van de Status Aparte van november 1985 bleef de MEP de grootste partij maar verloor het de absolute meerderheid in het Arubaanse Parlement. Het lukte de AVP een coalitieregering te vormen met enkele kleine partijen en zo zou Henny Eman, kleinzoon van de vroegere leider van de AVP en voorvechter van separaci?n, de geschiedenis ingaan als de eerste minister-president van het land Aruba binnen het Koninkrijk der Nederlanden.

Aan de vooravond van het ingaan van de Status Aparte, op 31 december 1985, raakte MEP-leider Betico Croes ernstig gewond bij een verkeersongeluk. Hij raakte in coma, maakte het ingaan van de Status Aparte zo dus niet mee en overleed, zonder nog bij bewustzijn te zijn gekomen, in november 1986.

Betico Croes stamp 

Van een totale onafhankelijkheid van Aruba in 1996 is het nooit meer gekomen, die werd in 1991 geschrapt. De Status Aparte binnen het Koninkrijk der Nederlanden zou een blijvend zijn.

Aan het ontmantelen van de Nederlandse Antillen is door de politici van de andere eilanden nog jaren hard gewerkt??

Foto's 1 t/m 5: 'Sabor di Independencia" (Theolindo Lopez).

 

DE ROL VAN DE AVP IN DE TOTSTANDKOMING VAN DE STATUS APARTE

Het verhaal van het verkrijgen van de Aparte Status voor Aruba lijkt een succes-story van uitsluitend de MEP. De politieke opponent van deze partij heeft echter haar eigen versie van dit politieke proces. AVP-leider Henny Eman verdedigt de rol van zijn persoon en zijn partij als volgt:

??In 1977 besloot Henny Eman jr. de politiek in te gaan omdat het duidelijk was dat de MEP de Aparte Status had laten varen en overtuigd werd door Nederland dat het of onafhankelijkheid offederatie zou worden. Henny Eman kleinzoon van de Separacion-politicus realiseerde zich als er niet snel ingegrepen zou worden Aruba inderdaad de onafhankelijkheid in gedrukt zou worden net zoals het ook met Suriname is gegaan. Tijdens de verkiezingen van 1977 haalde de AVP weliswaar nog geen zetel maar de Aparte Status was weer op de agenda. Henny ging terug naar Nederland, maakte zijn rechten studie af en keerde in 1978 terug om de staatkundige structuur van Aruba veilig te stellen. In december 1978 werd hij uitgeroepen tot partijleider van de AVP. Bij de verkiezingen van 1979 verwierf de AVP weer vertegenwoordiging in de Staten en Eilandsraad en de eis van de Aparte Status kreeg serieuze aandacht. Henny Eman overtuigde de leiders van de NVP in die tijd dat Aruba niet echt de onafhankelijkheid wenste maar dat de Aparte Status heel serieus genomen moest worden en dat de AVP hoopte op de medewerking van de NVP om deze diep gewortelde wens van Aruba te helpen realiseren. De NVP zegde de gevraagde steun toe hetgeen in een later stacium beslissend was voor de realisatie van de Aparte Status. Henny Eman die zich op dit gebied had gespecialiseerd lanceerde de later aangenomen stelling dat het de bevolking van Aruba is die het recht had te beslissen over de staatkundige toekomst en had volgens de internationale doctrine zelfs het recht te eisen om bij het moederland te blijven als de bevolking dit wenste. Daarom stelde Henny Eman voor een Frente Nacional te vormen waarbij alle partijen achter een mening kon gaan staan. Daarna met deze unaniem gesteund wens de Antilliaanse partijen te benaderen om hun steun te verkrijgen en pas daarna in overleg te treden met Nederland.

En zo geschiedde. Alhoewel Betico Croes de onafhankelijkheid bleef nastreven kreeg Henny Eman na de verkiezingen van 1982 het gedaan om de AVP mee te laten werken aan de vorming van een nieuwe Antilliaanse Regering in welker programa kwam te staan dat de Antillen zouden meewerken aan de realisatie van de Aparte Status van Aruba. Inmiddels had Henny Eman de staatsrecht geleerde Mito Croes op de AVP lijst gekregen en deze werd Minister van Staatkundige Structuur en binnen enkele maanden kwam er een accoord tot stand tussen alle politieke partijen van de Nederlandse Antillen en Aruba (behalve de MEP) inhoudende dat zij allen Aruba zouden steunen in het realiseren van de Aparte Status. Dit accoord werd vastgelegd in het zogenaamd Protocol van Mito en tijdens de Ronde Tafel Conferentie was het de AVP minister  die in de Antilliaanse Landsregering de Ronde Tafel  Conferentie voorbereidde en het accoord bereikte van de Aparte Status per 1 januari 1986. De datum van de onafhankelijkheid werd in het Statuut opgenomen om twee redenen. Allereerst wilde Nederland geen precedent creeren voor de andere eilanden om ook de Aparte Status te komen vorderen en ten tweede omdat Betico Croes als vrijheidsstrijder de  onafhankelijkheid moest kunnen blijven koesteren. Henny Eman was ervan overtuigd dat in de tien jaren voor die onafhankelijkheid hij en de AVP genoeg tijd zouden hebben om deze onafhankelijkheid af te wenden. Dit is later ook gebeurd op grond van AVP studies gedaan door Mito en Tico Croes.

Met alle eer aan het deel van Betico in de hele strijd om de Aparte Status. Om even een stukje onvrede te kunnen begrijpen is het misschien nuttig te melden dat wij van de AVP in de roerige tijd van 1977 verraders werden genoemd omdat wij als enigen nog achter de Aparte Status stonden. Mito?s huis werd met stenen bekogeld door de MEP aanhangers en in de eilandsraad van Aruba werd met verve en veel voldoening  gegild dat Nederland Henny?s eis voor de Aparte Status van Aruba van tafel heeft geveegd en dat Nederland Henny had meegedeeld dat hij de Aparte Status op zijn buik kon schrijven. Om de Aparte Status van Aruba weer op de agenda te krijgen en daarna te realiseren was een zware taak die we met genoegen hebben gedragen.??

 

 

 

[+]
  • Narrow screen resolution
  • Wide screen resolution
  • Auto width resolution
  • Increase font size
  • Decrease font size
  • Default font size
  • default color
  • blue color
  • green color